Мария Семеновна
Насырова
заслуженный учитель ЯАССР, Учитель учителей, учитель-методист, ветеран педагогического труда и тыла
Мин бүгүҥҥү сэһэммэр киһини олус кэрэхсэтэр сонуну истиэххит суоҕа да буоллар, биһиги кырдьаҕас көлүөнэ төрөөн, олорон, үлэлээн ааспыт үйэбит бу билигин эһиги билэр кэмҥититтэн элбэх уратылардаах буолуоҕа.Ону эһиги оҕо сааскытын, дьоҥҥут эһигини хайдах ииппиттэрин, оскуолатааҕы сылларгытын, үөрэнэр усулуобуйаҕытын кытта тэҥнээн, ырытан өйдүүргүтүгэр баҕарабын, уонна өйдүөхтэрэ да диэн эрэнэбин. Мин 1920 сыллаахха Үөһээ - Бүлүү, оруйуонугар Ороһу диэн ааттаах нэһилиэккэ буор муосталаах, саах сыбахтаах, көмүлүөк оһохтоох саха балаҕаныгар дьадаҥы ыалга күн сирин көрбүтүм, аҕам баайдарга илии - атах буолара, онтон бэдэрээччитинэн, 31 сааһыгар колхоз председателинэн үлэлээбитэ, ийэм - ыарыһах, контузиялаах буолан дьиэҕэ олороро. Сүүрэр- көтөр оҕо сааһым балаҕан иһигэр ааспыта. Оччолорго Саха сиригэр, дойдуга бүтүннүүтүгэр революция, интервенция, гражданскай сэрии, бандитизм cодулларыттан сэлиэнньэҕэ ас - таҥас суох, аас аччык бүрүүкээбит кэмэ этэ. Ыраахтааҕы Россиятыгар ыар ынчыкка, хараҥаҕа баттанан олорор саха дьонун олоҕо Революция кэнниттэн тута уларыйбатаҕа. Оччолорго дьиэни кытта хотону бииргэ тутталлара дьиэ, хотон икки арда сыбаҕа суох туруору маһынан быыһанара, дьиэттэн хотоҥҥо киирэр ааннаах гына оҥороллоро. Онон сүөһү сыта - сымара, аһыыр, кэбинэр, маҥырыыр тыаһа - ууһа дьиэбитигэр туохтан да иҥнибэккэ киирэрэ. Оттон сорох ыал таһырдьа сылдьар туспа аана суох хотон иһинэн киирэр - тахсар гына оҥороллоро. ( Малтааскы уола Ыстапааннаах ) Көмүлүөк оһоҕу төһө да түүннэри- күнүстэри оттубуттарын иһин дьиэбитин иһэ тымныы, истиэнэтэ кыһын муус кырыанан бүрүллэн турар буолалара. .... Балыыһа, быраас, фельдшер, роддом диэн суоҕа. Мин ийэм сүүрбэ оҕону барытын дьиэҕэ бэйэтэ оҕоломмута.Кыһыл оҕону сылгы тириитигэр суулаан баран, түү быанан хороччу кэлгийэн баран, хатыҥ туоһунан тигиллибит,дьиэ үрдүгэр баайыллыбыт, биһиккэ сытыаран кэбиһэллэрэ.Суоска диэни харахтаан да көрбөт этибит.Ынах муоһуттан оҥоһуллубут эмсэххэ айахтарынан омурдан, кутан аһаталлар этэ. Эгэ оҕо тэрилтэтэ кэлиэ дуо! Дьоммут биһигини таспытыттан хатаан баран сарсыардаттан киэһээҥҥигэ диэри от, бурдук үлэтигэр баран хаалалларын өйдүүбүн. Дьэ ити усулуобуйаҕа оҕо өлүүтэ кэмнээх буолуо дуо! Сүүрбэ оҕоттон бэһиэ эрэ ордубуппут. ... Таҥас суоҕунан киһи үксэ сылгы, таба тириитэ таҥастааҕа, оҕоҕо кулунчук, ньирэй тириитинэн бэргэһэ, сон, ыстаан, этэрбэс тигэллэрэ. Мин осуолаҕа киириэхпэр диэри ньирэй ыстааннаахпын өйдүүбүн. .... 1930- с сыллардаахха бары бүттүүн булгуччу үөрэхтээһин туһунан сокуон тахсыбыта.Ити сылга мин төрөөбүт нэһилиэкпэр саҥа оскуола аһыллыбыта.
Ити сыл биһиги үөрэнэ киирбэтэхпит." Кыыс тугун үөрэҕэй". "Уолу үөрэттэрэн баран сэриигэ ыытыахтара" диэн ааттаан. Икки сыл ааспытын кэннэ совет күһэйиитинэн нэһиилэ 12 сааспар киллэрбиттэрэ. Мин үөрэниэхпин олус баҕарар этим ол иһин кыратык ааҕар, суруйар буолбутум кэннэ иккис кылааска быһа киирбитим.Ол саҕана учууталлартан ураты үөрэхтээх киһи диэн суоҕа.Ол үөрэхтээх үлэһит дьон таҥастыын - саптыын,туттардыын - саҥарардыын, биһигиттэн биһиги дьоммутуттан атын этилэр.Ол иһин мин учууталлартан олус куттанарым уонна толлорум, оһуобай, ураты дьон курдук өйдүүрүм.Кинилэр курдук үөрэхтээх учуутал буолуохпун баҕарарым.Баҕар ол да иһин учуутал буоллаҕым буолуо.Учуутал буолуохпун баҕарбыт иккис биричиинэм 30 с сылларга ликбез аһыллыбыта, онно үөрэҕэ суох улахан дьону ыал аайы мунньан суруйарга , ааҕарга үөрэтэллэрэ.Онно миигиттэн биир сыл иннинэ үөрэммит оҕолор Учуутал буолбуттара.Мин ону көрө- көрө уҥуох уҥуоҕум халыр босхо барыар дылы ымсыырарым, ис испиттэн учуутал буолар баҕам күүһүрэн иһэрэ.Оччолорго үөрэнэр усулуобуйа букатын суоҕа. Бастакытынан үгүс предметтэргэ үөрэнэр учебник суоҕа, учуутал эрэ тылыттан тугу өйдөөбүппүтүнэн сылдьарбыт. Иккиһинэн электричество суоҕа. Көмүлүөк оһох уотугар, кыраһыын имик - самык сырдыгар бэлэмнэнэ түһэр быһыылаахпыт. Онуоха эбии мин оскуолаттан түөрт километр ыраахтан 7 сылы быһа хараҥаттан хараҥаҕа сылдьарым.
Оскуолаттан кэлэн бурдук тардан, лэппиэскэ оҥостон, чэй оргутан, сорохпут мас мастаан, оҕо оҕолоһон утуйуохпутугар диэри үлэҕэ төбөбүтүнэн түһэрбит. Уруок үөрэтэр соло да, сэниэ да суох курдук буолара.
Онуоха эбии мин ийэм эрэйдээх бэһис кылааска тиийиэхпэр диэри дьиэҕэ уруок ааҕарбын адьас көҥүллээбэт этэ.
Отут сылтан оскуолаҕа пионерскай, комсомольскай тэрилтэлэр баар буолбуттара. Пионердар сбордарыгар мин, хамнастарыгар ымсыыран, пионерга киириэхпин наһаа баҕарар этим. Дьоннорум (ийэм) киллэрбэтэхтэрэ. Гражданскай сэрии саҕана Артемьев үрүҥ баандата Абаҕаҕа сэриинэн түһэригэр Абаҕа оскуолатын пионердара учууталларын кытта бииргэ үрүҥнэри утары сэриигэ кыттыбыттарын туһунан Саха сирин бүтүннүүтүн тилийэ сүүрбүтэ.
Итини сэргэ үрүҥнэри утары Бүлүү куоратыттан 19 комсомолецтар Кыһыл этэрээт тэринэн атынан айаннаан иһэннэр Чуондулу диэн куораттан 2 көстөөх сиргэ үрүҥнэр тоһуурдарыгар түбэһэн кыргыллыбыттарын киһи барыта билэрэ.
Ол иһин : «Дьэ, хотуой, пионер, комсомол буолан көрөөр, эһигини да оннук сэриигэ умса анньыахтара, чэ, киириэҥ да сэрэн!» - диэн буолара. Ити түмүгэр мин пионер, комсомол кэккэтигэр киирэн иитиллибэтэҕим. 1964 сылга партияҕа киирбитим. Мин оскуолаҕа киирэр сылбар маҥнайгы колхозтар тэриллибиттэрэ. Колхозка адьас кыра эрдэхпиттэн от, бурдук, оҕуруот үлэтигэр үлэлиир этибит. Саас ыһыы саҕана колхозтаахтар ортолоругар агитационнай үлэҕэ кыттарбыт.
Мин 1937 сыллаахха 7 кылааһы бүтэрэн Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи педучилищеҕа киирэн 3 сыл үөрэнэн учуутал буолар сылбар сэрии саҕаламмыта. Маҥнайгы сылбар оройуон саамай кытыы ыраах нэһилиэгэр Оҥхой оскуолатыгар (6 кыл) оскуолаҕа II-IV кылаастары үөрэтэн үлэбин саҕалаабытым. Онтон ыла 37 сыл ааста, билигин ол оҕолортон үгүстэрэ бэйэм курдук пенсионер буолбуттара буолуо. Дьэ ити курдук мин эдэр сааһым үлэм саҕаланыыта сэрии эриирдээх-мускуурдаах, ыар ынырык сылларыгар ааспыта. Төһө да бэйэбит саа тутан, өстөөҕү утары сэриилэспэтэҕим да иһин кыайыы туһугар бэйэм сэмэй кылааппын эмиэ уурсубутум. Сэрии 2 сылыттан ыла армияҕа барбыт эр дьоннору солбуйан 5-7 кылаастарга ботаниканы, географияны үөрэтэр предметнигынан үлэлээбитим, ити миэхэ олус ыарахан этэ. Ылар хамнаспытын нуормабыт атыытыгар эрэ ордоро-ордоро барытын оборона фронугар биэрэрбит. Кыһынын оскуола кэнниттэн колхозка ыытыллар араас үлэлэргэ киэһэни, ардыгар түүннэри үлэлиирбит. Сайынын биир да күн өрөөбөккө күн тахсыаҕыттан хараҥа буолуор диэри от, бурдук үлэтигэр үлэлиирим. Оччолорго дойду үрдүнэн буолбутун курдук 3 сыллаах кураан сут буолбута. Биһиги оройуоммутугар бурдук оҕуруот үүмммэт өттүгэр олорооччулартан наһаа элбэх киһи хоргуйан өлбүттэрэ. Оттон өрүс соҕуруу да өттүгэр олорооччулар өлбөккө олорон үлэлээбиттэрэ, үөрэммиттэрэ. Үөрэтэр оҕолорум эрэйдээхтэр үгүстэрэ ыран-дьүдэйэн, уҥуох-тирии буолан кылааска киирэн көҕөрөн олороллорун, кыһанан-мүһэнэн үөрэнэн муҥнаналларын адьас бэҕэһээ көрбүт курдук өйдүүбүн.
Ол да буоллар оскуолаҕа биир күнү, уруогу көтүппэккэ үөрэнэллэрэ. Күүстэрэ төһө кыайарынан кыһанан-мүһэнэн. Бэйэлэрин үөрэххэ ситиһиилэринэн фроҥҥа сэриилэһэ сылдьар аҕаларын, убайдарын, аймахтарын үөрдэргэ кыһаналлара.
Сэрии кэнниттэн ити сэмэй үлэбин сыаналаан «1941-45 сыл. үлэҕэ килбиэнин иһин» диэн мэтээлинэн аан бастаан наҕараадаламмытым. Төрөөбүт оройуоммар 14 сыл үлэлээн баран 1955 с. манна кэлбитим. 1970 с. пенсияҕа тахсыбытым уонна салгыы 5 сыл үлэлээн барыта 34 сыл оҕону иитиигэ үөрэтиигэ элбэх сырабын биэрбитим. Уһун сылларга бэрт элбэх
оҕону начальнай кылааһы бүтэртэрбит буолуохтаахпын. Олор билигин врач, учуутал, хаһаайыстыба бары салааларыгар үлэлии, араас куораттарга үрдүк үөрэхтэргэ үөрэнэ сылдьаллар. Холобур, Матрена Христофоровна Кондратьева – республика биир бастыҥ учуутала, Крылова-Колесова Анна Николаевна эмиэ алын сүһүөх үрдүк көрдөрүүлээх учуутала. Алын сүһүөх кылаас учууталларын бэлэмниир педагогическай курска практикалаан үөрэтэн учуутал оҥорон таһаарбыт кыргыттарым Варвара Михайловна Троева, Луиза Гаврильевна Сивцева бу оскуолаҕа ситиһиилээхтик үлэлии сылдьаллар. Дьэ ити курдук эһиги эһэлэргитин, эбэлэргитин кытта бииргэ олох дьэбэрэтэ, хараҥата диэн тугун билбиппит.
Аһа таҥаһа суох буолуу, аччыктааһын - хоргуйуу хайдаҕын көрбүппүт, Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии сылларыгар олох эрэйин кыһалҕатын, муҥун-сорун тэҥҥэ эппитинэн- хааммытынан билбиппит. Сэрии хонуутугар охтубут күндү кэргэн, убай, быраат, истиҥ табаарыстарбыт аһыыларын -ахтылҕаннарын, ону сэргэ биһиги армиябыт төрөөбүт дойдутун өстөөхтөн босхолуур, өстөөх бэйэтин арҕаҕар букатыннаахтык үлтү сынньыбыт сүҥкэннээх хаһан да умнуллубат үөрүүтүн-көтүүтүн тэҥҥэ үллэстибиппит.
Олох араас эриирдээх - мускуурдаах кэмнэрин билбиппинэн - көрбүппүнэн, үлэлээн-хамнаан ааспыппыттан билигин кырдьан баран киэн туттабын.
Саамай дьоллоох үйэҕэ тиийэн партия уонна советскай правительство норуокка кыһамньытынан туһанан мөһөөк сүүрбэ пенсия ылан, бэлэм маһынан - уотунан хааччыллан, государство бэлэмигэр иитиллэн, сынньалаҥнык олорорбуттан олус үөрэбин уонна махтанабын.
Мин үс оҕолоохпун. Билигин бары Мүрү маҥнайгы нүөмэрдээх орто оскуолан бүтэрэн бүтэрэн, үлэлии- хамсыы олоҕу уһанса сылдьаллар.
Улахан уолум суол тутааччы, маастар, тракторист механизатор, Мастер золотые руки званиелаах, уус барыны бары сатыыр. Икки оҕолоох.Коммунистическай үлэ ударнига. Кыыһым Роза идэтинэн агроном, биэс оҕо күн күбэй ийэтэ, балыыһаҕа үлэлиир. Кыра уолум Сеня Ленинградтааҕы байыаннай политическай училищены бүтэрэн Чита куоракка МВД үлэһитэ.Үс оҕолоох. Уон сиэннээхпин, биир хос сиэннээхпин. Кинилэргэ эрэлим улахан, дьоһун - мааны ааппытын ааттатар дьон буолуохтара.
Эһиги оҕолор билигин саамай сайдыылаах, сырдык, кэрэ, дэлэй кэмҥэ олороҕут. Кыра сааскыт дьоллоох кэргэҥҥэ, детсадка ааста, үэрэнэргитигэр туох талбыт усулуобуйа барыта баар оттон эт-хаан өттүнэн, билии- көрүү өттүнэн сайдаргытыгар туох суоҕуй? Туох барыта эһиги тускутугар оҥоһуллар, эһиги тускутугар хааччыллар. Аны төрөөбүт иитиллибит оскуолаҕытын ситиһиилээхтик бүтэрэн, Ситии- хотуу аттестатын ылан, сырдыкка- кэрэҕэ уһуйбут , ииппит- уэрэппит учууталларгытын, оскуолаҕытын кытта быраһаайдаһан олох оскуолатын кытта быраһаайдаһан олох суолугар үктэнэргит аҕыйах ый хаалла.
Дьэ ол кэнниттэн ким буоларгытын, ханнык идэни баһылыыр үэрэххэ бараргытын бэйэҕит быһаарыныаххыт. Үксүгүт быһаарыммыт буолуохтааххыт. Ханнык идэни ылыаҕы ситэ быһаарыммакка сылдьан үэрэниэххэ эрэ диэн үрдүк үэрэххэ туттарса сатааһын, туттаран киирии түбэлтэлэрэ эмиэ баар буолааччы. Ол түмүгэр Эй куһаҕан идэ эбит, сөбүлүэ суохпун - диэн үэрэнэн иһэн уурайаллар, эбэтэр кыайыа суохпун диэн атын үлэҕэ , производство үлэтигэр көһөллөр. Ол иһин идэни талыыга
оскуола улахан болҕомтотун уурар. Баҕар эһиги врач буолуоххутун баҕараргыт буолуо. Оччоҕо ханнык да түбэлтэттэн, ыарыыттан, араас сыттан - сымартан, сытыйбыттан, өлбүттэн, бааһырбыттан,, төрүүртэн куттаммат, дьулайбат, сиргэммэт дьон буолуохтааххыт киһи дууһатын көмүскүүргэ түүннэри- күннэри үлэлээһин идэҕитинэн бары өттүнэн дириҥ билиилээх дьулуурдаах, ыарыһах бары хаппырыыһын өйдүүр толорор, табатык эмтиир дьон буолуохтааххыт.
Оттон сороххут учуутал буолуоххутун баҕараргыт буолуо. Оччоҕо оҕо дууһатын профессора буолуоххутун наада. Оҕо истиҥ ытыктабылын ыларгыт элбэх үлэттэн тахсар. Оҕону кытта үлэлээһини ис дууһаҕыттан сөбүлүүр, таптыыр эрэ буоллаххытына учуутал буолуоххут. Көрөргө учууталлар аҕыйах чаас үлэлиир курдуктар да уруокка бэлэмнэнэригэр дьиэҕэ төһө бириэмэни ыытарын баҕар билбэккит буолуо. Сороҕор күнү- түүнү быһа да үлэлээтэҕинэ эһигини астыннарыа суоҕа. Эһигини бу күҥҥэ диэри араас элбэх учуутал үэрэтиэ. Олортон кистээбэккэ эттэххэ хаһан да умнубат дириҥник ытыктыыр, таптыыр учууталгыт диэн ахсааннаах буолуо. Тоҕо ону бүтүннүүтүн толкуйдаан, ыараҥыатан көрүэххэ наада.
Баҕарар идэҕитигэр сөптөөх литературалары, кинигэлэри, сурунаалы ааҕыахха, специалистары кытта көрсүһүүлэри кэпсэтиилэри оҥоруохха, учууталлар сүбэлэригэр болҕомтолоохтук сыһыаннаһыахха наада. Дьиҥ чахчы сөбүлүүр бэриниилээхтик үлэлиир профессияҕытын талынаргыт наада. Бүтээри туран барыгытыгар туйгун доруобуйаны, үэрэххитигэр бастыҥтан бастыҥ ситиһиилэри инники олоххутугар дьолу-соргуну баҕарабын.
Мария Семеновна Насырова
Ити сыл биһиги үөрэнэ киирбэтэхпит." Кыыс тугун үөрэҕэй". "Уолу үөрэттэрэн баран сэриигэ ыытыахтара" диэн ааттаан. Икки сыл ааспытын кэннэ совет күһэйиитинэн нэһиилэ 12 сааспар киллэрбиттэрэ. Мин үөрэниэхпин олус баҕарар этим ол иһин кыратык ааҕар, суруйар буолбутум кэннэ иккис кылааска быһа киирбитим.Ол саҕана учууталлартан ураты үөрэхтээх киһи диэн суоҕа.Ол үөрэхтээх үлэһит дьон таҥастыын - саптыын,туттардыын - саҥарардыын, биһигиттэн биһиги дьоммутуттан атын этилэр.Ол иһин мин учууталлартан олус куттанарым уонна толлорум, оһуобай, ураты дьон курдук өйдүүрүм.Кинилэр курдук үөрэхтээх учуутал буолуохпун баҕарарым.Баҕар ол да иһин учуутал буоллаҕым буолуо.Учуутал буолуохпун баҕарбыт иккис биричиинэм 30 с сылларга ликбез аһыллыбыта, онно үөрэҕэ суох улахан дьону ыал аайы мунньан суруйарга , ааҕарга үөрэтэллэрэ.Онно миигиттэн биир сыл иннинэ үөрэммит оҕолор Учуутал буолбуттара.Мин ону көрө- көрө уҥуох уҥуоҕум халыр босхо барыар дылы ымсыырарым, ис испиттэн учуутал буолар баҕам күүһүрэн иһэрэ.Оччолорго үөрэнэр усулуобуйа букатын суоҕа. Бастакытынан үгүс предметтэргэ үөрэнэр учебник суоҕа, учуутал эрэ тылыттан тугу өйдөөбүппүтүнэн сылдьарбыт. Иккиһинэн электричество суоҕа. Көмүлүөк оһох уотугар, кыраһыын имик - самык сырдыгар бэлэмнэнэ түһэр быһыылаахпыт. Онуоха эбии мин оскуолаттан түөрт километр ыраахтан 7 сылы быһа хараҥаттан хараҥаҕа сылдьарым.
Оскуолаттан кэлэн бурдук тардан, лэппиэскэ оҥостон, чэй оргутан, сорохпут мас мастаан, оҕо оҕолоһон утуйуохпутугар диэри үлэҕэ төбөбүтүнэн түһэрбит. Уруок үөрэтэр соло да, сэниэ да суох курдук буолара.
Онуоха эбии мин ийэм эрэйдээх бэһис кылааска тиийиэхпэр диэри дьиэҕэ уруок ааҕарбын адьас көҥүллээбэт этэ.
Отут сылтан оскуолаҕа пионерскай, комсомольскай тэрилтэлэр баар буолбуттара. Пионердар сбордарыгар мин, хамнастарыгар ымсыыран, пионерга киириэхпин наһаа баҕарар этим. Дьоннорум (ийэм) киллэрбэтэхтэрэ. Гражданскай сэрии саҕана Артемьев үрүҥ баандата Абаҕаҕа сэриинэн түһэригэр Абаҕа оскуолатын пионердара учууталларын кытта бииргэ үрүҥнэри утары сэриигэ кыттыбыттарын туһунан Саха сирин бүтүннүүтүн тилийэ сүүрбүтэ.
Итини сэргэ үрүҥнэри утары Бүлүү куоратыттан 19 комсомолецтар Кыһыл этэрээт тэринэн атынан айаннаан иһэннэр Чуондулу диэн куораттан 2 көстөөх сиргэ үрүҥнэр тоһуурдарыгар түбэһэн кыргыллыбыттарын киһи барыта билэрэ.
Ол иһин : «Дьэ, хотуой, пионер, комсомол буолан көрөөр, эһигини да оннук сэриигэ умса анньыахтара, чэ, киириэҥ да сэрэн!» - диэн буолара. Ити түмүгэр мин пионер, комсомол кэккэтигэр киирэн иитиллибэтэҕим. 1964 сылга партияҕа киирбитим. Мин оскуолаҕа киирэр сылбар маҥнайгы колхозтар тэриллибиттэрэ. Колхозка адьас кыра эрдэхпиттэн от, бурдук, оҕуруот үлэтигэр үлэлиир этибит. Саас ыһыы саҕана колхозтаахтар ортолоругар агитационнай үлэҕэ кыттарбыт.
Мин 1937 сыллаахха 7 кылааһы бүтэрэн Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи педучилищеҕа киирэн 3 сыл үөрэнэн учуутал буолар сылбар сэрии саҕаламмыта. Маҥнайгы сылбар оройуон саамай кытыы ыраах нэһилиэгэр Оҥхой оскуолатыгар (6 кыл) оскуолаҕа II-IV кылаастары үөрэтэн үлэбин саҕалаабытым. Онтон ыла 37 сыл ааста, билигин ол оҕолортон үгүстэрэ бэйэм курдук пенсионер буолбуттара буолуо. Дьэ ити курдук мин эдэр сааһым үлэм саҕаланыыта сэрии эриирдээх-мускуурдаах, ыар ынырык сылларыгар ааспыта. Төһө да бэйэбит саа тутан, өстөөҕү утары сэриилэспэтэҕим да иһин кыайыы туһугар бэйэм сэмэй кылааппын эмиэ уурсубутум. Сэрии 2 сылыттан ыла армияҕа барбыт эр дьоннору солбуйан 5-7 кылаастарга ботаниканы, географияны үөрэтэр предметнигынан үлэлээбитим, ити миэхэ олус ыарахан этэ. Ылар хамнаспытын нуормабыт атыытыгар эрэ ордоро-ордоро барытын оборона фронугар биэрэрбит. Кыһынын оскуола кэнниттэн колхозка ыытыллар араас үлэлэргэ киэһэни, ардыгар түүннэри үлэлиирбит. Сайынын биир да күн өрөөбөккө күн тахсыаҕыттан хараҥа буолуор диэри от, бурдук үлэтигэр үлэлиирим. Оччолорго дойду үрдүнэн буолбутун курдук 3 сыллаах кураан сут буолбута. Биһиги оройуоммутугар бурдук оҕуруот үүмммэт өттүгэр олорооччулартан наһаа элбэх киһи хоргуйан өлбүттэрэ. Оттон өрүс соҕуруу да өттүгэр олорооччулар өлбөккө олорон үлэлээбиттэрэ, үөрэммиттэрэ. Үөрэтэр оҕолорум эрэйдээхтэр үгүстэрэ ыран-дьүдэйэн, уҥуох-тирии буолан кылааска киирэн көҕөрөн олороллорун, кыһанан-мүһэнэн үөрэнэн муҥнаналларын адьас бэҕэһээ көрбүт курдук өйдүүбүн.
Ол да буоллар оскуолаҕа биир күнү, уруогу көтүппэккэ үөрэнэллэрэ. Күүстэрэ төһө кыайарынан кыһанан-мүһэнэн. Бэйэлэрин үөрэххэ ситиһиилэринэн фроҥҥа сэриилэһэ сылдьар аҕаларын, убайдарын, аймахтарын үөрдэргэ кыһаналлара.
Сэрии кэнниттэн ити сэмэй үлэбин сыаналаан «1941-45 сыл. үлэҕэ килбиэнин иһин» диэн мэтээлинэн аан бастаан наҕараадаламмытым. Төрөөбүт оройуоммар 14 сыл үлэлээн баран 1955 с. манна кэлбитим. 1970 с. пенсияҕа тахсыбытым уонна салгыы 5 сыл үлэлээн барыта 34 сыл оҕону иитиигэ үөрэтиигэ элбэх сырабын биэрбитим. Уһун сылларга бэрт элбэх
оҕону начальнай кылааһы бүтэртэрбит буолуохтаахпын. Олор билигин врач, учуутал, хаһаайыстыба бары салааларыгар үлэлии, араас куораттарга үрдүк үөрэхтэргэ үөрэнэ сылдьаллар. Холобур, Матрена Христофоровна Кондратьева – республика биир бастыҥ учуутала, Крылова-Колесова Анна Николаевна эмиэ алын сүһүөх үрдүк көрдөрүүлээх учуутала. Алын сүһүөх кылаас учууталларын бэлэмниир педагогическай курска практикалаан үөрэтэн учуутал оҥорон таһаарбыт кыргыттарым Варвара Михайловна Троева, Луиза Гаврильевна Сивцева бу оскуолаҕа ситиһиилээхтик үлэлии сылдьаллар. Дьэ ити курдук эһиги эһэлэргитин, эбэлэргитин кытта бииргэ олох дьэбэрэтэ, хараҥата диэн тугун билбиппит.
Аһа таҥаһа суох буолуу, аччыктааһын - хоргуйуу хайдаҕын көрбүппүт, Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии сылларыгар олох эрэйин кыһалҕатын, муҥун-сорун тэҥҥэ эппитинэн- хааммытынан билбиппит. Сэрии хонуутугар охтубут күндү кэргэн, убай, быраат, истиҥ табаарыстарбыт аһыыларын -ахтылҕаннарын, ону сэргэ биһиги армиябыт төрөөбүт дойдутун өстөөхтөн босхолуур, өстөөх бэйэтин арҕаҕар букатыннаахтык үлтү сынньыбыт сүҥкэннээх хаһан да умнуллубат үөрүүтүн-көтүүтүн тэҥҥэ үллэстибиппит.
Олох араас эриирдээх - мускуурдаах кэмнэрин билбиппинэн - көрбүппүнэн, үлэлээн-хамнаан ааспыппыттан билигин кырдьан баран киэн туттабын.
Саамай дьоллоох үйэҕэ тиийэн партия уонна советскай правительство норуокка кыһамньытынан туһанан мөһөөк сүүрбэ пенсия ылан, бэлэм маһынан - уотунан хааччыллан, государство бэлэмигэр иитиллэн, сынньалаҥнык олорорбуттан олус үөрэбин уонна махтанабын.
Мин үс оҕолоохпун. Билигин бары Мүрү маҥнайгы нүөмэрдээх орто оскуолан бүтэрэн бүтэрэн, үлэлии- хамсыы олоҕу уһанса сылдьаллар.
Улахан уолум суол тутааччы, маастар, тракторист механизатор, Мастер золотые руки званиелаах, уус барыны бары сатыыр. Икки оҕолоох.Коммунистическай үлэ ударнига. Кыыһым Роза идэтинэн агроном, биэс оҕо күн күбэй ийэтэ, балыыһаҕа үлэлиир. Кыра уолум Сеня Ленинградтааҕы байыаннай политическай училищены бүтэрэн Чита куоракка МВД үлэһитэ.Үс оҕолоох. Уон сиэннээхпин, биир хос сиэннээхпин. Кинилэргэ эрэлим улахан, дьоһун - мааны ааппытын ааттатар дьон буолуохтара.
Эһиги оҕолор билигин саамай сайдыылаах, сырдык, кэрэ, дэлэй кэмҥэ олороҕут. Кыра сааскыт дьоллоох кэргэҥҥэ, детсадка ааста, үэрэнэргитигэр туох талбыт усулуобуйа барыта баар оттон эт-хаан өттүнэн, билии- көрүү өттүнэн сайдаргытыгар туох суоҕуй? Туох барыта эһиги тускутугар оҥоһуллар, эһиги тускутугар хааччыллар. Аны төрөөбүт иитиллибит оскуолаҕытын ситиһиилээхтик бүтэрэн, Ситии- хотуу аттестатын ылан, сырдыкка- кэрэҕэ уһуйбут , ииппит- уэрэппит учууталларгытын, оскуолаҕытын кытта быраһаайдаһан олох оскуолатын кытта быраһаайдаһан олох суолугар үктэнэргит аҕыйах ый хаалла.
Дьэ ол кэнниттэн ким буоларгытын, ханнык идэни баһылыыр үэрэххэ бараргытын бэйэҕит быһаарыныаххыт. Үксүгүт быһаарыммыт буолуохтааххыт. Ханнык идэни ылыаҕы ситэ быһаарыммакка сылдьан үэрэниэххэ эрэ диэн үрдүк үэрэххэ туттарса сатааһын, туттаран киирии түбэлтэлэрэ эмиэ баар буолааччы. Ол түмүгэр Эй куһаҕан идэ эбит, сөбүлүэ суохпун - диэн үэрэнэн иһэн уурайаллар, эбэтэр кыайыа суохпун диэн атын үлэҕэ , производство үлэтигэр көһөллөр. Ол иһин идэни талыыга
оскуола улахан болҕомтотун уурар. Баҕар эһиги врач буолуоххутун баҕараргыт буолуо. Оччоҕо ханнык да түбэлтэттэн, ыарыыттан, араас сыттан - сымартан, сытыйбыттан, өлбүттэн, бааһырбыттан,, төрүүртэн куттаммат, дьулайбат, сиргэммэт дьон буолуохтааххыт киһи дууһатын көмүскүүргэ түүннэри- күннэри үлэлээһин идэҕитинэн бары өттүнэн дириҥ билиилээх дьулуурдаах, ыарыһах бары хаппырыыһын өйдүүр толорор, табатык эмтиир дьон буолуохтааххыт.
Оттон сороххут учуутал буолуоххутун баҕараргыт буолуо. Оччоҕо оҕо дууһатын профессора буолуоххутун наада. Оҕо истиҥ ытыктабылын ыларгыт элбэх үлэттэн тахсар. Оҕону кытта үлэлээһини ис дууһаҕыттан сөбүлүүр, таптыыр эрэ буоллаххытына учуутал буолуоххут. Көрөргө учууталлар аҕыйах чаас үлэлиир курдуктар да уруокка бэлэмнэнэригэр дьиэҕэ төһө бириэмэни ыытарын баҕар билбэккит буолуо. Сороҕор күнү- түүнү быһа да үлэлээтэҕинэ эһигини астыннарыа суоҕа. Эһигини бу күҥҥэ диэри араас элбэх учуутал үэрэтиэ. Олортон кистээбэккэ эттэххэ хаһан да умнубат дириҥник ытыктыыр, таптыыр учууталгыт диэн ахсааннаах буолуо. Тоҕо ону бүтүннүүтүн толкуйдаан, ыараҥыатан көрүэххэ наада.
Баҕарар идэҕитигэр сөптөөх литературалары, кинигэлэри, сурунаалы ааҕыахха, специалистары кытта көрсүһүүлэри кэпсэтиилэри оҥоруохха, учууталлар сүбэлэригэр болҕомтолоохтук сыһыаннаһыахха наада. Дьиҥ чахчы сөбүлүүр бэриниилээхтик үлэлиир профессияҕытын талынаргыт наада. Бүтээри туран барыгытыгар туйгун доруобуйаны, үэрэххитигэр бастыҥтан бастыҥ ситиһиилэри инники олоххутугар дьолу-соргуну баҕарабын.
Мария Семеновна Насырова
ПОЛОЖЕНИЕ
о порядке проведения
II Республиканской открытой дистанционной метапредметной олимпиады
для обучающихся начальных классов
имени М.С.Насыровой
1.1. II Республиканская дистанционная метапредметная олимпиада (далее Олимпиада) для обучающихся начальных классов имени заслуженного учителя ЯАССР, ветерана труда, учителя учителей, учителя – методиста М.С.Насыровой проводится Институтом развития образования и повышения квалификации им. С. Н. Донского-II» совместно с МКУ УУО «Усть-Алданский улус (район)», МБОУ "Мюрюнская общеобразовательная школа №1 имени Г.В. Егорова", детьми и внуками М.С.Насыровой;
II. Цели Олимпиады
Олимпиада проводится с целью:
- к 100-летию ЯАССР
- увековечивания памяти заслуженного учителя ЯАССР М.С.Насыровой;
- объединение усилий государственного и частного секторов, направленных на повышение мотивации обучающихся и их успеваемости по представленным дисциплинам;
- развитие у широкого круга школьников интереса к изучению ряда предметов;
- выявления уровня сформированности универсальных учебных действий у обучающихся (регулятивные УУД, познавательные УУД, коммуникативные УУД) и повышение читательской компетенции;
- развития и стимулирования метапредметного результата.
3.1 Олимпиада является образовательно- культурным проектом, реализуемым на принципах общественно- государственного партнерства.
3.2 Ссылку для участия в олимпиаде участники получают при регистрации на сайте «Мюрюнская СОШ №1» http://myry1.ucoz.ru/
3.3 Принять участие любому участнику олимпиады можно только один раз.
3.4 Решить конкурсное задание в сроки, установленные для решения олимпиадного задания. Олимпиада носит метапредметный характер, охватывает предметы по математике, русскому языку и окружающему миру.
3.5 Каждое олимпиадное задание включает в себя задачи, максимальное количество баллов за решение которого отображается на страницах задания.
3.6 Олимпиадное задание может включать задачи следующих типов;
выбор одного варианта ответа;
выбор нескольких вариантов ответов;
ввод одного текстового ответа;
ввод нескольких текстовых ответов;
сопоставление элементов (нахождение пары)
3.7 Все ответы и решения выполняется в онлайн форме.
3.8 Участники - обучающиеся 2-4 классов общеобразовательных организаций Республики Саха (Якутия).
3.9 Форма проведения олимпиады – дистанционная.
IV. Сроки и условия проведения Олимпиады
4.1. Олимпиадные задания выполняются по ссылкам, которые будут доступны на сайте «Мюрюнская СОШ №1» http://myry1.ucoz.ru/
4.2 Сроки выполнения работ: 15.03 2021 г.
4.3. Все ответы принимаются google-форме до 13.00 15 марта 2022 года.
4.4. Итоги олимпиады подводятся 16-17 марта 2022 года (систематизация, обнородование результатов и распределение сертификатов и грамот), протокол олимпиады будет доступен на сайте школы «Мюрюнская средняя общеобразовательная школа №1»
4.5 Заявка о регистрации на сайте http://myry1.ucoz.ru/
взнос с каждого участника 100 рублей, чек об оплате прикрепляется к заявке. Оплата переводится на номер 89141075001
( Саввинова Т.Д.)
V. Подведение итогов и награждение
5.1.Победители и призеры олимпиады определяются автоматически на основании результатов участников, которые вносятся в итоговый протокол в режиме онлайн. Итоговый протокол представляет ранжированный список участников, расположенных по мере убывания набранных ими баллов. Участники с равным количеством баллов располагаются в алфавитном порядке с указанием времени, затраченного на выполнение заданий. Приоритет отдается участнику, затратившему меньше времени на выполнение заданий.
5.2 Участники Олимпиады набравшие наибольшее количество баллов, признаются победителями Олимпиады при условии, что количество набранных ими баллов превышают половину максимально возможных. и призеров.
5.3 Участники, занявшие 1, 2, 3 места, и их учителя, подготовившие победителей и призеров награждаются грамотами. Все сертификаты и грамоты будут доступны на сайте школы «Мюрюнская средняя общеобразовательная школа №1» http://myry1.ucoz.ru/
По возникающим вопросам обращаться по номеру
89141075001 Татьяна Саввинова
89841050738 Марфа Саввинова
